แก้ว

 แก้ว Murraya paniculata

ชื่อ: แก้ว Murraya paniculate (L.) Jack วงศ์ Rutaceae

ชื่ออื่น   : แก้วขาว (ภาคกลาง) แก้วขี้ไก่ (ยะลา) แก้วพริก ตะไหลแก้ว (ภาคเหนือ) แก้วลาย(สระบุรี) จ๊าพริก (ลำปาง) Andaman satinwood, Chinese box tree, Orange jasmine

ลักษณะทางพฤษศาสตร์   : ไม้พุ่ม ใบประกอบแบบขนนกปลายคี่ เรียงสลับ ดอกสีขาว มีกลิ่นหอมแรง ผลสุกสีแดง

สรรพคุณ

1. ราก แก้ปวดเอว

2.   ใบ แก้ปวดท้อง แก้บิด ขับโลหิต แก้ท้องเสีย ขับพยาธิ

3.ดอกแก้ไอเรื้อรัง แก้ไข้ แก้กระหายน้ำ แก้เวียนศีรษะ และช่วยเจริญอาหา

อัญชัน

อัญชัน  Clitoria  ternatea  L.

ชื่อ        : อัญชัน  Clitoria  ternatea  L.  วงศ์    LEGUMINOSAE

ชื่ออื่น   : มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า แดงชัน (เชียงใหม่), เอื้องชัน (ภาคเหนือ) เป็นต้น

ลักษณะทางพฤษศาสตร์  : ไม้เถา  ใบประกอบแบบขนนกปลายคี่  เรียงสลับ  ดอกเดี่ยว  สีน้ำเงินแก่  ฟ้า  ม่วงแดง  ม่วงอ่อน  หรือขาว  ผลเป็นฝัก

สรรพคุณ

                  1.  ราก  แก้ปัสสาวะพิการ  ระบายท้อง  แก้ตาเจ็บ  ตาฟาง  ทำยาสีฟันทำให้ฟันทน  แก้ปวดฟัน

                  2.  ยอดอ่อน  แก้ผดผื่นคัน

                  3.  ดอก  บำรุงเส้นผม  ทำให้ผมดกดำ

                  4.  เมล็ด  ระบายท้อง

หญ้าหนวดแมว

 หญ้าหนวดแมว  Orthosiphon  aristatus  (Blume)  Miq.

ชื่อ    : หญ้าหนวดแมว  Orthosiphon  aristatus  (Blume)  Miq. วงศ์    LABIATAE

ชื่ออื่น       : ชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ เช่น อีตู่ดง (เพชรบูรณ์), บางรักป่า (ประจวบคีรีขันธ์), พยับเมฆ (กรุงเทพฯ) เป็นต้น

ลักษณะทางพฤษศาสตร์      : ไม้ล้มลุก  ลำต้นรูปเหลี่ยมมีขนสั้น ๆ  ปกคลุม  ใบเดี่ยว  เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก  ขอบใบหยัก  ดอกช่อ  กลีบดอกสีขาวหรือขาวอมม่วงอ่อน  ผลแห้งไม่แตก  สีน้ำตาลดำ

สรรพคุณ

                       1.  ลำต้นและใบ  ขับปัสสาวะ  รักษาโรคไต  โรคนิ่ว  แก้ปวดเมื่อย  รักษาโรคเบาหวาน  ลดความดันโลหิต  ขับกรดยูริก  ผู้ป่วยโรคหัวใจไม่ควรใช้

ลิ้นงูเห่า

 ลิ้นงูเห่า  Clinacanthus  siamensis  Bremek.

ชื่อ    : ลิ้นงูเห่า  Clinacanthus  siamensis  Bremek.  วงศ์    ACANTHACEAE

ชื่ออื่น       : มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า ชองระอา (ทั่วไป); พิมเสนต้น, เสลดพังพอนตัวผู้ (ภาคกลาง) เป็นต้น

ลักษณะทางพฤษศาสตร์      : ไม้พุ่มรอเลื้อย  ใบเดี่ยว  เรียงตรงข้าม  ก้านใบยาว  1 – 1.5  ซม.  ดอกช่อ  ออกเป็นกระจุกที่ปลายกิ่ง  กลีบดอกสีแดงส้ม  ปลายแยกเป็น  2  ปาก

สรรพคุณ

1.  ราก  ตำพอก  แก้พิษตะขาบหรือแมงป่องต่อย

2.  ใบ  ตำหรือขยี้  ทาหรือพอก  แก้พิษร้อนอักเสบ  ถอนพิษแมลงหรือสัตว์กัดต่อย

ยางน่องเถา

 ยางน่องเถา  Strophanthus  caudatus  (L.)  Kurz

ชื่อ    : ยางน่องเถา  Strophanthus  caudatus  (L.)  Kurz  วงศ์    APOCYNACEAE

ชื่ออื่น       : เครือน่อง ยางน่องเครือ (อุบลราชธานี) น่อง เป็นต้น

ลักษณะทางพฤษศาสตร์      : ไม้เถา  น้ำยางสีขาว  ใบเดี่ยว  เรียงตรงข้าม  ดอกช่อ  ออกที่ปลายกิ่ง  กลีบดอกสีขาว  ปลายกลีบสีแดง  ผลเป็นฝักคู่ขนาดใหญ่

สรรพคุณ

1.  น้ำยาง  ใช้ผสมกับยาพิษชนิดอื่นทาลูกหน้าไม้ยิงสัตว์  บำรุงหัวใจให้บีบส่งโลหิตแรงขึ้น

2.  เมล็ด  มีสารออกฤทธิ์เร็ว  ใช้ปริมาณน้อยเป็นยาบำรุงหัวใจ

รางจืด

รางจืด  Thunbergia  laurifolia  Lindl. 

ชื่อ    : รางจืด  Thunbergia  laurifolia  Lindl.  วงศ์    ACANTHACEAE

ชื่ออื่น       : มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า รางเย็น คาย (ยะลา), ดุเหว่า (ปัตตานี), ทิดพุด (นครศรีธรรมราช), ย่ำแย้ แอดแอ (เพชรบูรณ์), น้ำนอง (สระบุรี), จอลอดิเออ ซั้งกะ ปั้งกะล่ะ พอหน่อเตอ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน), กำลังช้างเผือก ยาเขียว เครือเขาเขียว ขอบชะนาง (ภาคกลาง), ว่านรางจืด เป็นต้น

ลักษณะทางพฤษศาสตร์      : ไม้เถา  ใบเดี่ยว  เรียงตรงข้าม  รูปขอบขนาน  ดอกสีม่วงอมฟ้าหรือขาว  ออกเป็นช่อที่ง่ามใบ  ผลเป็นฝักยาว  เมื่อแก่จะแตกเป็น  2  ซีก

สรรพคุณ

1.  ราก  แก้อักเสบ  แก้ปวดบวม

2.  ราก เถา  และใบ  ถอนพิษเบื่อเมา  แก้เมาค้าง  แก้ประจำเดือนไม่ปกติ  แก้ปวดหู  แก้ปวดบวม  แก้ไข้

3.  ใบ  ถอนพิษทั้งปวง

ฟ้าทะลายโจร

ฟ้าทะลายโจร  Andrographis  paniculata  (Burm. f.)  Wall.  ex  Nees 

ชื่อ    : ฟ้าทะลายโจร  Andrographis  paniculata  (Burm. f.)  Wall.  ex  Nees  วงศ์    ACANTHACEAE

ชื่ออื่น       : มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า ฟ้าทะลาย ฟ้าทะลายโจร น้ำลายพังพอน (กรุงเทพมหานคร), สามสิบดี เขตตายยายคลุม (ร้อยเอ็ด), หญ้ากันงู (สงขลา), ฟ้าสะท้าน (พัทลุง), เมฆทะลาย (ยะลา), ฟ้าสาง (พนัสนิคม), ขุนโจรห้าร้อย (ภาคกลาง), ซวนซิน เหลียง เจ็กเกี่ยงสี่ คีปังฮี โซ่วเซ่า (จีน) เป็นต้น

ลักษณะทางพฤษศาสตร์      : ไม้ล้มลุก  ใบเดี่ยว  เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก  ดอกช่อ  สีขาว  ผลแห้งแตก

สรรพคุณ

1.  ราก  ขับพยาธิ  ขับน้ำเหลือง  แก้ไข้รากสาด  ไข้มาลาเรีย

2.  ทั้ง 5  แก้ไข้  ฆ่าเชื้อแบคทีเรีย  แก้ท้องเสีย  แก้เจ็บคอ  แก้ไอ  รักษาต่อมทอนซิลอักเสบ  รักษาหลอดลมอักเสบ  ระงับอาการอักเสบ  และช่วยเจริญอาหาร

ไพล

ไพล  Zingiber  montanum  (J. KÖnig)  Link  ex  A. Dietr. 

ชื่อ    : ไพล  Zingiber  montanum  (J. KÖnig)  Link  ex  A. Dietr.  วงศ์    ZINGIBERACEAE

ชื่ออื่น       : ปูขมิ้น มิ้นสะล่าง (ฉาน-แม่ฮ่องสอน), ว่านไฟ ไพลเหลือง (ภาคกลาง), ปูเลย ปูลอย (ภาคเหนือ), ว่านปอบ (ภาคอีสาน) เป็นต้น

ลักษณะทางพฤษศาสตร์      : ไม้ล้มลุก  มีลำต้นเป็นเหง้าใต้ดิน  เมื่อผ่ามีสีเหลือง  ใบเดี่ยว  เรียงสลับ  ช่อดอกแทงจากเหง้า  ดอกสีขาวนวล

สรรพคุณ

                          1.  เหง้า  แก้เคล็ดยอก  ฟกบวม  เส้นตึง  เมื่อยขบ  เหน็บชา  สมานแผล  แก้ปวดท้อง  พบสารมีฤทธิ์     ขยายหลอดลมแก้บิด  สมานลำไส้   บำรุงผิวพรรณ  ไล่แมลง

                           2.  ใบ  แก้ครั่นเนื้อครั่นตัว  แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย

เปล้าน้อย

เปล้าน้อย  Croton  stellatopilosus  Ohba

ชื่อ      : เปล้าน้อย  Croton  stellatopilosus  Ohba  วงศ์    EUPHORBIACEAE

ชื่ออื่น   : เปล้าท่าโพ (ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ)

ลักษณะทางพฤษศาสตร์   : ไม้พุ่ม  ใบเดี่ยว  รูปไข่กลับ  เรียงเวียนรอบกิ่ง  ดอกช่อ  สีขาวนวลหรือเหลืองอมเขียว  ผลมี  3  พู เมื่อแก่แตก

สรรพคุณ

1.       เปลือกและใบ  แก้ท้องเสีย  รักษาแผลในกระเพาะอาหารและลำไส้

2.       แก่น แก้ช้ำใน  บำรุงโลหิตประจำเดือน

3.       เปลือก  ช่วยย่อยอาหารและแก้ท้องเสีย

4.       ดอก  ขับพยาธิ

ชะมวง

ชะมวง  Garcinia  gracilis  Pierre

ชื่อ      : ชะมวง  Garcinia  gracilis  Pierre  วงศ์ Guttiferae

ชื่ออื่น   : ส้มป้อง มะป่อง (คนเมือง), หมากโมก (อุดรธานี), มวงส้ม (นครศรีธรรมราช), กะมวง มวง ส้มมวง (ภาคใต้), กานิ (มลายู-นราธิวาส), ตระมูง (เขมร), ยอดมวง, ส้มม่วง, ส้มโมง, ส้มป่อง เป็นต้น

ลักษณะทางพฤษศาสตร์   : ไม้ต้น  ใบเดี่ยว  เรียงตรงข้าม  ดอกเป็นกระจุก  ออกที่ง่ามใบและปลายกิ่ง  สีแดงคล้ำ  ผลสด  รูปกลม  เมื่อสุกสีแดงสด  มีรสเปรี้ยว

สรรพคุณ

1.       ผลสุก  เป็นยาระบายและแก้เลือดออกตามไรฟัน

ชำมะเลียง

ชำมะเลียง Lepisanthes fruticosa

ชื่อ      : ชำมะเลียง Lepisanthes fruticosa (Roxb.) Leenh. วงศ์ Sapindaceae

ชื่ออื่น   : โคมเรียง (ตราด) ชำระเลียงบ้าน พุมเรียง พุมเรียงสวน (ภาคกลาง) พูเวียง (นครราชสีมา) มะเถ้า (ภาคเหนือ)

ลักษณะทางพฤษศาสตร์   : ไม้พุ่มถึงไม้ต้นขนาดเล็ก สูงได้ถึง 8 เมตร  ใบ เป็นใบ ประกอบแบบขนนก ใบย่อยรูปไข่ถึงรูปไข่กลับ กว้าง 2-8 ซม. ยาว 9-30 ซม. ปลายใบแหลมทู่ โคนใบสอบ ผิวใบเกลี้ยง มีหูใบ  แผ่เป็นแผ่น รูปเกือบกลม ขนาดกว้าง 2-3.5 ซม. เรียงเวียน ซ้อนกันบริเวณโคนก้านใบใกล้ปลายยอด   ดอก  สีขาวครีม ออกเป็น ช่อห้อย ยาวถึง 75 ซม. แยกเพศ  ดอกบานกว้าง  5-7 ม.ม.  กลีบรองดอก 4  กลีบ รูปเกือบกลม กลีบดอก  4  กลีบ เกสรผู้  5-8  อัน รังไข่มี  2  ช่อง ผล  รูปไข่ถึงรูปรีป้อม สีม่วงดำถึงออกแดง ผิวเกลี้ยงมักมี  2 เมล็ด

สรรพคุณ

1.       ราก มีรสเบื่อจืดและขมเล็กน้อย ใช้เป็นยาแก้ไข้ ใช้กินแก้ไข้เหนือ ไข้กาฬ ไข้พิษ ไข้สันนิบาต ไข้สั่น ไข้กำเดา แก้เลือดกำเดาไหล ช่วยแก้อาการร้อนใน ช่วยแก้อาการกระสับกระส่าย แก้ระส่ำระสาย ช่วยทำให้ระบบทางเดินอาหารเป็นปกติ ช่วยแก้อาการท้องผูก แก้ไม่ผูกไม่ถ่าย

2.       ผล ผลสุกหรือผลแก่มีสรรพคุณช่วยแก้ท้องเสีย คนโบราณจะใช้ผลแก่สีดำที่มีรสฝาดหวาน ให้เด็กรับประทานเป็นยาแก้โรคท้องเสีย

เจตมูลเพลิงขาว

เจตมูลเพลิงขาว Phumbago zeylanica

ชื่อ      : เจตมูลเพลิงขาว Phumbago zeylanica L. วงศ์ Plumbaginaceae

ชื่ออื่น   : ปิดปิวขาว (ภาคเหนือ)

ลักษณะทางพฤษศาสตร์   : ไม้พุ่มขนาดเล็ก ใบเดี่ยว เรียงสลับ ดอกออกที่ง่ามใบและปลายกิ่ง สีขาว ผลแห้งแตก

สรรพคุณ

1.       ราก ช่วยย่อย ช่วยเจริญอาหาร บำรุงธาตุ รักษาโรคผิวหนัง รักษาริดสีดวง แก้คุดทะราด ขับลมในกระเพาะและลำไส้

2.       ลำต้น ขับโลหิตระดู แก้ปวดท้อง

3.       ใบ ขับเสมหะ

4.       ดอก รักษาโรคตา

5.       ทั้ง 5 ช่วยย่อยอาหาร แก้ปวดท้อง

จินเจียเหมาเยี่ย

 จินเจียเหมาเยี่ย Gynura procambens

ชื่อ      : จินเจียเหมาเยี่ย Gynura procambens (Lour.) Merr. Var. annua F.G.Davies วงศ์ Compositae

ชื่ออื่น   : -

ลักษณะทางพฤษศาสตร์   : ไม้ล้มลุก ใบเดี่ยว เรียงเวียน ดอกช่อ ออกที่ง่ามใบหรือปลายกิ่ง สีเหลือง ผลแห้งไม่แตก

สรรพคุณ

1.       ใบ ลดไข้ แก้ท้องร่วง ทำให้การทำงานของไตดีขึ้น ฟอกเลือด เพิ่มจำนวนเม็ดเลือดแดง รักษาโรคมะเร็ง เบาหวาน หอบหืด ภูมิแพ้ ความดันโลหิต รักษารอยแผลเป็น

โคคลาน

โคคลาน Croton caudatux Geiseler

ชื่อ      : โคคลาน Croton caudatux Geiseler วงศ์ Euphorbiaceae

ชื่ออื่น   : กระดอหดใบขน (จันทบุรี) โคคลานใบขน (ทั่วไป) ปริก (ตรัง)

ลักษณะทางพฤษศาสตร์   : ไม้เถาเนื้อแข็ง ใบเดี่ยว เรียงเวียนรอบกิ่ง ขอบใบหยัก แผ่นใบมีขนสีน้ำตาลปกคลุม ดอกช่อ ออกที่ปลายกิ่ง สีน้ำตาลนวล ผลมี 3 พู

สรรพคุณ

1.       ราก เป็นยาระบาย ลดไข้

2.       ใบ ลดไข้ แก้ปวดข้อ และแก้ปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ

3.       ยอดอ่อน แก้โรคตับอักเสบ

เขยตาย

 เขยตาย Glycosmis pentaphylla

ชื่อ: เขยตาย Glycoxmix pentaphylla (Retz.) DC. วงศ์ Rutaceae

ชื่ออื่น   : กระรอกน้ก กระรอกน้กข้าว (ชลบุรี) กระโรกน้ำข้าว ลูกเขยตาย (ภาคกลาง) เขนทะ (ภาคเหนือ) น้ำข้าว (ภาคกลาง ภาคใต้) ประยงค์ใหญ่ (กรุงเทพฯ) พุทธรักษา (สุโขทัย) มันหมู (ประจวบคีรีขันธ์) ส้มชื่น (ภาคคะวันออกเฉียงเหนือ ภาคเหนือ)

ลักษณะทางพฤษศาสตร์   : ไม้พุ่ม ใบประกอบแบบขนนกปลายคี่ เรียงสลับ ดอกสีขาว มีกลิ่นหอม ออกช่อตามง่ามใบ ผลสด รูปกลม เมื่อสุกสีชมพู

สรรพคุณ

1.       ราก กระทุ้งพิษแก้พิษฝีภายในและภายนอก ยับยั้งเชื้อไวรัสบางชนิด แก้พิษงู แก้พิษแมลงกัดต่อย

2.       เปลือกและเนื้อไม้ แก้ฝีภายในและภายนอก ขับน้ำนม

3.       ดอกและผล รักษาหืด

เข็มแดง

 เข็มแดง Ixory lobbii & Gamble

ชื่อ      : Glossy Ixory

ชื่ออื่น   : -

ลักษณะทางพฤษศาสตร์   : ไม้พุ่ม ใบเดี่ยว เรียงตรงข้าม ดอกช่อ สีแดงสด สีส้ม หรือสีเหลือง

สรรพคุณ

1.       ราก ขับเสมหะ แก้กำเดา แก้บวม แก้โรคตา แก้ท้องเสีย ช่วยเจริญอาหาร แก้ปวดประสาท แก้บิด บำรุงไฟธาตุ

2.       ดอก ช่วยเจริญอาหาร แก้ปวดประสาท แก้บิด แก้ท้องเสีย

ขมิ้นชัน

 ขมิ้นชัน Curcuma longa

ชื่อ      : ขมิ้นชัน Curcuma longa (L.) วงศ์ Zingiberaceae

ชื่ออื่น   : ขมิ้น (ทั่วไป) ขมิ้นแกง ขมิ้นหยอก ขมิ้นหัว (เชียงใหม่) ขี้มิ้น หมิ้น (ภาคใต้) Turmeric

ลักษณะทางพฤษศาสตร์   : ไม้ล้มลุก มีลำต้นเป็นเหง้าใต้ดิน เนื้อในเหง้าสีเหลืองอมส้ม มีกลิ่นหอม ใบเดี่ยว เรียงสลับ กลีบประดับสีเขียวอ่อน กลับปากสีเหลืองนวล

สรรพคุณ

1.       เหง้า หรือหัวที่อยู่ใต้ดิน ขับลม แก้อาการฟกช้ำ บำรุงผิวพรรณ รักษาโรคผิวหนังผื่นคัน ยับยั้งการเจริญของเชื้อหนอง แก้ท้องอืด ท้องเฟ้อ รักษาแผลในกระเพาะอาหาร